MENU
Башта берничә сүз үзебезнең яраткан журналыбыз турында:
 

Журналга ничек язылырга?

Язылу индексы – 54195.

6 айга язылу бәясе – 240 сум.

 

Журналга язылу буенча сорауларыгыз, тәкъдимнәрегез, дәгъвәларыгыз булса, аларга языгыз:
gaila-mektep@mail.ru

 

1
 
Вакыт табып, бу мәкаләләрне укысагыз яхшы булыр иде:
 
 

Дин телне сакларга кушамы?

 
"Өйдә татарча сөйләшсәк, әти өстәлгә бер генә суга иде. "Өйрәнмәгез, сезгә кирәк булмый ул”, – дип тукып торды. Аның фикеренчә, киләчәктә илдә бары тик рус теле генә калачак иде. Шуңа ул балаларының башына, үзе әйткәнчә, "чүп-чар” тутырмау ягында булды. Бер сынаудыр инде, язмыш мине туган телемне белү зарурлыгына китерә дә куя, китерә дә куя. Эх, балачакта өйрәткән булсалар, дип уфтанам.  Ни татар, ни рус булып яшәү бер дә җиңел түгел ул…”, – дигән иде лаеклы ялга чыккач дини гыйлем эстәргә ниятләгән бер ханым.

 

Бер уйласаң, бу хәлгә гаҗәпләнәсе дә юк, тәмам күнегеп беттек инде. Әйләнә-тирәбездә мондый биографияле кешеләр дә аз түгел. Шунысы гына бераз сәер, әллә хәтеребез кыска, әллә белемебез юк, буыннан-буынга һаман шул бер үк хатаны  кабатлап, балаларыбызны туган телләреннән мәхрүм итеп торабыз. Динебездә дә бу мәсьәләгә җавап бик аңлаешлы, югыйсә. Коръән-Кәримнең  "Әл-Хүҗүрат” сүрәсендә (13нче аять): "Әй, адәм балалары! Хактыр ки, Без сезне ир һәм хатын итеп яралттык. Бер-берегез белән аралашсыннар дип, сезне кавемнәргә һәм кабиләләргә аердык…” – диелгән. Кабиләгә яки бер җиргә тупланып яшәгән, уртак теле һәм гореф-гадәтләре булган кешеләр төркеменә аерган. Тәфсир галимнәре бу аятьне кешенең үз нәсел-нәсәбен белергә тиешлегенә дәлил дип саный.

Аллаһ Тәгалә нәсел-нәсәбебезне сакларга кушкан. Кайсы кавем, милләтнең теле күбрәк кулланышта булса, шуны өйрәнегез, димәгән бит. Шулай ук, кайбер ата-аналар уйлаганча, тел белү акча, дәрәҗә, гомумән, уңышка ирешүгә сәбәпче була дип тә аңлатмый динебез. Ә болай аңлата.

Пәйгамбәребез (с.г.в.) үзенең бер хәдисендә балага җан өрелгәннән соң, фәрештәгә дүрт төрле нәрсә язарга боерылуы (аның ризыгы, гомер озынлыгы, гамәлләре, бәхетле яки бәхетсез булачагы) хакында хәбәр итә.  "Сиңа киләсе ризык, аннан качсаң да, артыңнан куып тотар”, диләр. Хак әйтелгән, чөнки ана карынында яткан чагыңда ук язылган ризыгы ("ризык” сүзенә матди байлык та керә) кешегә барыбер килеп ирешә. Әтисе өстәлгә сугып туган телеңдә сөйләшүдән тыйган булса да, булмаса да килә.

"Татар теле нәрсәгә кирәк, аның  белән кая барып булса соң?” – дигән фикердә торган ата-аналар элек тә булган, хәзер дә бар. Алар балаларын туган теленнән мәхрүм итүне  бернигә дә санамый. Алай гына да түгел,  "эх, әгәр өйрәткән булсалар…” дип уфтанырлык  "бүләк” әзерләгәннәрен аңламыйлар да. Аңлатырга теләүчеләрне дә ишетергә теләмиләр. Үз сүзләре сүз. Менә шуңа "ни татар, ни рус”лар һаман үсеп тора да инде. Сабак алырга өйрәнмәсәк, әле киләчәктә дә артып торыр. Җүләр үзе хаталана-хаталана яшәргә өйрәнер, ә акыллы башкалар хатасыннан сабак алыр, дип юкка гына әйтмәгәннәр бит. Акыллы булыйк!

Безнең белешмә:

  • Аллаһ Тәгалә  кешеләрне кавем-кавем итеп яраткан. Бер-берләрен танысыннар, үзара аралашсыннар, изге эшләрдә ярышсыннар өчен. Җирдә яшәве күңелле булсын өчен, чөнки һәр милләтнең үз теле, ризыгы, кием-салымы, хәтта һөнәре дә бар. Тарихыбыз, әдәби һәм рухи мирасларыбыз төрле.
  • Әмма Аллаһ Тәгалә бер кавемне икенчесеннән өстен итеп куймаган. Хәтта гарәп халкына да, Коръән-Кәрим туган телләрендә иңгән булуга карамастан, бернинди өстенлек тә бирелмәгән. Шушы хакыйкатьне аңлаган кеше ничек итеп баласын үз милләтенең бер вәкиле булудан мәхрүм итәр икән?!
  • Иң кызыгы һәм кызганычы, мәхрүм итүдән бер файда да юк, зыян гына бар! Аллаһ Тәгалә билгеләгән чикләрне, Ул рөхсәт иткән гамәлләрне үтәүдән адәм балалары һәрвакыт хәерлелек кенә табар.

 Сәхифә ТР Диния нәзарәте белән берлектә әзерләнде.

Ходай "маңгаеннан үпкән” даһилар бар. Ләкин күпчелек очракта зур җиңүләр – тырышлык нәтиҗәсе. Әмма бала җилкәсенә югары максатлар өеп, аны сыный-сыный сындырмаска да кирәк бит әле. Әлеге сынауның чикләрен ничек билгеләргә?

 

"Ике яшьтән хәреф таный”
Булат Рәхмәтуллин Казандагы 111нче мәктәпнең 2нче сыйныфында укый. Телләр өйрәнә, математика бәйгеләрендә җиңүләр яулый, каратэ белән шөгыльләнә, оста итеп рәсем ясый, аккордеонда уйный. Аның әти-әнисе исә сәләтле уллары белән әлегә горурланырга иртәрәк, дип саный. Рәхмәтуллиннар ике егет үстерә. Булатның абыйсы Айрат та яхшы укый, инглиз теле, математика белән кызыксына. Алма агачыннан ерак төшми: әтиләре Фәнис мәктәпне медальгә тәмамлаган, Казан авиация интитутында югары белем алган. Әниләре Кадрия исә гуманитар фәннәрне су урынына эчә.

 

булат__1 яна

– Канда булмаса, тәрбия генә аздыр, – ди Рәхмәтуллиннар. – Тик, "Болай да белә”, – дип, баланы тик яткырырга ярамый. Галимнәр раславынча, балада фикерләү, акыл сәләтен бишектән үк үстерә башлау мөмкинлеге бар. Өйдә шөгыльләнү белән беррәттән, төрле үсеш үзәкләренә алып барырга кирәк, аларның түләүсезләре дә җитәрлек бит. Сәләтне иртәрәк тотып алган саен, камилләштерүе җиңелрәк. Шул ук вакытта баланың үз көчен дә чамаларга кирәк. Артык кырыслык, киресенчә, аның укудан гайрәтен чигерергә мөмкин. Улларыбызны күп түгәрәкләргә йөрттек. Һәрьяклап дөньяны танысыннар, тормышта үзләренекен тапсыннар, дидек. Уен белән аралаштырып, кабатлап торгач, Айрат та, Булат та саннарны, хәрефләрне бик иртә таныды. Ике яшь ярымлык Булат машинада барганда күргән бер хәрефен әйтеп бара иде. Дүрт яшь ярымда аны йөзүгә бирдек. Балалар бакчасында шахмат, бию, театр, оста куллар түгәрәкләренә йөрде. Тәрбиячеләре: "Кулы килеп тора, тиз исендә калдыра”, – дия иде.

 

"Кызыбызның балачагын озайттык”
Ләйсән һәм Айдар Фәтхуллиннар кечкенә кызлары Алсуны мәктәпкә бирергә ашыкмаган. Балалары беренче сыйныфка сигез яше тулганда гына кергән.
– Кызыбызның балачагын озайту максатыннан махсус эшләнде бу, – ди Ләйсән. – Болай да технологияләр гасырында яшибез. Көндәлек тормышта да балага мәгълүмат күп, уенчыкларга кадәр төрле катлаулылыкта ясала бит. Балалар бакчасында соңгы елны бию түгәрәгенә йөри башлады, аның өчен шул җитте. Ләкин мәктәпкә соңрак бирүебез баланың укуына, үсешенә йогынты ясый дигән сүз түгел. Аның белән өйдә шөгыльләндем, мәктәпкә кергәндә укый, саный белә иде. Беренче сыйныфка кабул иткәндә хәзер шундый таләпләр куела бит, моннан берничек тә качып булмый. Шуңа күрә мәктәпне алдан сайлап, шунда ук әзерлек төркеменә йөрдек. Балага мәктәпкә, булачак сыйныфташларына ияләнер, һичьюгы коридорда адашмыйча йөрергә өйрәнер өчен бик әйбәт булды.
Бүген Алсу 4нче сыйныфта белем ала. Классташларыннан интеллектуаль яктан калышмый, уку да җиңел бирелә, иптәшләре белән дә җиңел аралаша.

 

 

Белгечләр фикере
"Яхшы укучыларда – "отличник синдромы”
Чулпан Ситдыйкова, Казандагы сәләтле балалар өчен иҗади үсеш һәм гуманитар белем бирү үзәге укытучысы:
– Сәләтле балалар белән шөгыльләнү – үзенчәлекле юнәлеш. Алар бит күктәге йолдызлар шикелле. Ул "йолдызларны” күрә белү генә аз, сүнмәсен, яктырак янсын өчен аларны һәрвакыт канатландырып торырга кирәк. Моннан тыш, фәндә "отличник синдромы” дигән төшенчә дә бар. Әлеге синдром бигрәк тә безнең очракта, сәләтле балалар белән эшләгәндә еш очрый. Бу – баланың һәрвакыт беренчелеккә, лидер булырга омтылуы. Бер яктан, яхшы тоелган әлеге күренеш, тирәнрәк уйлап карасак, зыянлы да. Бала "4”ле алгач та елый, яшьтәшләреннән аерыла, көнчелек, мин-минлек кебек сыйфатлары көчәя башларга мөмкин. Безнең үзәккә әле яңа гына килгән балаларда "отличник синдромы”ның билгеләре сизелә. Чөнки алар – гадәти мәктәптә иң-иңнәр. Ә монда бөтенесе шундый, тигезләшәләр. Менә мин җиңеп чыгыйм әле, дип түгел, биремнәрне ярдәмләшеп, кызыксынып эшлиләр, авырлыкларны бергә җиңәргә тырышалар. Балалар бер-берсен аңлап, теләктәшлек белдереп укыганда гына, уңай нәтиҗәләргә ирешеп була.

 

 

"Булдыра алмаслык эшләр кушмагыз”
Дания Фәхертдинова, педагог-психолог:
– Балага булган йөкләмәләрнең нормада булуын тикшерү авыр түгел. Әгәр ул түгәрәкләргә яратып йөри һәм канәгать кайта, йөзендә елмаю сүнми икән, димәк, сез дөрес юлда. Начар йоклый, ашамый, көйсезләнә, конфликтлыга әйләнә икән, бу очракта инде уйланырга кирәк. Бала үзенең психологик яктан киеренкелеген, канәгать булмавын шул рәвешле күрсәтә. Вакытында бу халәтне сизеп, чарасын күрмәсәң, сабый күңел төшенкелегенә бирелергә мөмкин, монысы инде куркынычрак. Балагызны нинди генә бөек кеше итәсегез килсә дә, аңа булдыра алмаслык эшләр кушмагыз.
Депрессиягә артык йөкләмәләр генә түгел, киресенчә, эшсезлек тә сәбәп булырга мөмкин. Бүген бу төр депрессия киң таралган. Кайбер балалар бик энергияле, хәрәкәтчән. Аларның энергиясен, һичшиксез, файдалы юнәлешкә борып җибәрергә кирәк. Чөнки үз-үзләреннән канәгать булмау, күңелендәгесен берничек тә чыгара алмау баланың көйсезләнүенә китерә.
Баланы мәктәпкә иртә бирергә ярыймы? Монда әти-әнинең теләге генә беренче урынга чыгарга тиеш түгел. Төп нигез – баланың физик һәм психологик яктан әзерлеге. Бүгенге мәктәп программасы катлаулы, таләпләр югары. Мәктәп баласы педагог кушканнарны төгәл аңларга, җиренә җиткереп эшли белергә тиеш. Әгәр бала нык әзерлекле, генетик яктан да уку җиңел бирелә, кушканны төгәл үти һәм теләге бар икән, әлбәттә, мондый баланы өйдә тотмаска кирәк.

 

 

"Татарстанда сәләтлеләргә игътибар зур”
Гөлнара Исламова, ТР Мәгариф һәм фән министрлыгы гомуми мәгариф идарәсенең әйдәп баручы киңәшчесе:
– Казанда сәләтле балалар белән эшләү үзәге бүгенгә берәү генә. Ул – "Казан шәһәрендәге сәләтле балалар өчен иҗади үсеш һәм гуманитар белем бирү үзәге”. Тиздән Республика күләмендә дә сәләтле балалар үзәге ачылыр дип көтелә. Бу очракта, башкала гына түгел, ә район балалары да әлеге үзәккә килеп шөгыльләнә, шәһәр һәм ил күләмендәге бәйге-олимпиадаларда катнаша алачак.
"Казан шәһәрендәге сәләтле балалар өчен иҗади үсеш һәм гуманитар белем бирү үзәге”, 420097, ТР, Казан шәһәре, Әмирхан Еники ур., 23нче йорт. Тел: (8843) 264-50-40, 236-55-83, E-Mail:shohrat-kazan@mail.ru, Эш көннәре — дүшәмбе-җомга: 9.00-18.00

 

 

Иң-иңнәр
Башкалабызның иң популяр биш мәктәбе исемлеге (Казан Мәгариф Идарәсе җитәкчесе урынбасары Илнар Һидиятов мәгълүматларына (соңгы берничә елдагы БДИ нәтиҗәләренә) нигезләнеп төзелгән):
1. 131нче физика-математика лицее. Бутлеров ур., 448. Тел: (843) 236-11-23.
2. КФУ каршындагы Н.И. Лобачевский исемендәге лицей. Рәхмәтуллин ур., 2/18. Тел: (843) 292-07-70
3. 7нче гимназия. Адоратский ур., 25а. Тел: (843) 521-66-48
4. 122нче гимназия. Восстание ур., 80. Тел: (843) 560-76-77
5. 19нчы гимназия. Җиңү проспекты, 48. Тел: (843) 268-50-26

 

 

Тарихка кергән вундеркиндлар
• Акрит Йасуал. Һиндстанда туган бу малайны иң яшь табиб дип атыйлар. Биш яшьтә ул инде анатомияне су урынына эчә, Шекспир әсәрләрен яратып укый. Ә җидедә җирле хастаханәдә беренче операциясен ясый. Хәзерге ваакытта Акрит медицина университетында укый һәм яман шеш авыруына каршы дару эзләү белән шөгыльләнә.
• Пабло Пикассо беренче итеп укырга түгел, рәсем ясарга өйрәнә. 12 яшендә ул иҗекләп укый һәм хаталы яза, әмма шул вакытта ук рәссам буларак таныла.
• Говард Филлипс Лавкрафт ике яшендә укырга өйрәнә, ә алтыда инде җитди шигырьләр яза башлый. Куркыныч төшләрен дәфтәр битенә күчереп, мистик әдәбият тудыра.
• Вольфганг Амадей Моцарт дүрт яшендә фортепианода уйный башлый, ә биштә инде музыкаль пьесалар яза. Сигез яшендә беренче симфониясен язып бетерә.
• Ким Унг Йонг – хәзерге вакытта дөньядагы иң акыллы кеше. Ул өч яшендә университетнның физика факультеты студенты була, ә алтыда аны "5ле”гә генә тәмамлый. Җиде яшендә Кимны АКШка эшкә чакыралар, 15тә ул фәннәр докторы исемен ала. Хәзерге вакытта Ким Кореяның кечкенә бер шәһәрчегендә югары уку йортында укыта.
• Уильям Джеймс Сайдис яшь ярымлык вакытта укырга өйрәнә, сигездә дүрт китап яза һәм җиде телдә иркен аралаша. Ул белгән җиденче тел "вендергуд” дип атала, аны малай грек теле нигезендә үзе уйлап таба.

 

Сөмбел МӨСТӘКЫЙМОВА, Ләйсән ИСХАКОВА

Соңгы арада мәгариф учреждениеләрендә "Ата-аналар университетлары” ачыла башлады. Анда төрле белгечләр бала белән ничек уртак тел табарга, тәрбия эшендә нинди хаталар җибәрмәскә өйрәтә. Шушы "фән”не аңлаган, аның асылына төшенгән кеше тормышның иң төп "диплом”ына ия дигән сүз. Чаллыда да һәр шимбә саен әнә шундый актуаль мәсьәләләргә багышланган әңгәмәләр үткәрелә.

Людмила Сидорова,  «Ата-аналар кайгыртуы» Халыкара иҗтимагый оешмасының Татарстан бүлеге рәисе, Чаллыдагы 1нче балалар һәм яшьләр сараеның «Светлячок» мәктәпкәчә тәрбия үзәге җитәкчесе

Тупас сүзләр куллануларын яшермиләр

"Сүз – ул иң көчле корал. Куллана белеп куллану кирәк” дигән темага ачыктан-ачык сөйләшү уздыруыбыз – әти-әниләр күңелен кузгатырлык бер чара булды. Без аны үзәк телевидениедәге "Пусть говорят” тапшыруы кебек  оештырдык. "Студия”дә сөйләм культурасының түбәнәюе, әдәп-әхлак төшенчәләре хакында башланган сүз кыска метражлы фильмнар, социаль роликлар карау, ата-аналар белән ихлас фикер алышуга күчте. Бу чара алдыннан без мәктәп укучылары, студентлар һәм ата-аналар арасында сораштыру уздырган идек. Ата-аналарның 70 проценты сөйләшкәндә цензурасыз, тупас сүзләр куллануын яшермәде. Ә инде: "Балаларыгыз сөйләмендә мондый сүзләр булуын теләр идегезме?” — дигән сорауга барысы бертавыштан: "Юк”, — дип җавап бирде. Яшь буынның җавабы безне тагын да шаккатырды: студентларның – 88 проценты, мәктәп укучыларының 84 проценты цензурасыз сүзләр куллана икән. Шунысы да бар: алар да үз балаларының тупас сүзләр кулланып сөйләшүен теләми. сораштырылучыларның 96 процент "Әйе” дип җавап бирде. Тупаслык, дорфалык бер көн килеп үз "җимешләр”ен бирәчәк бит.

Елмаюның тылсымлы көче

Студиягә чакырылган югары квалификацияле табиб сүзнең кеше сәламәтлегенә ничек тәэсир итүе хакында сөйләде. "Коралдан чыккан  пуля кеше тәнен бер өлешен генә җәрәхәтләргә мөмкин, ә менә уйламыйча әйтелгән сүз аны хәтта үтерә дә ала”, — диде ул. Тикшерү эшләренең конкрет нәтиҗәләрен дә китерде. Кешенең биокырын үлчи торган махсус җиһазлар бар икән. Мәсәлән, кеше начар сүзләр, күңелен кыра торган гыйбарәләр ишетсә, аның биокыры бозыла, җиһаз аша мондый "китеклек”ләрне йөрәк һәм тамак төбе тирәсендә күзәтергә мөмкин. Сулыш юллары һәм йөрәк-кан тамырлары авырулары күбәюе дә шуның белән аңлатыла. Бигрәк тә балалар интегә ул чирләрдән. Белгечләр әйтүенчә, бала белән күркәм итеп, тыныч кына, кычкырмыйча һәм күңелен рәнҗетмичә сөйләшкәндә, ул мәктәптә яхшырак укый, үзен яхшы хис итә, азрак авырый икән. Ә инде кешенең биокырын тәртипкә китерүнең бик гади ысулы бар: ешрак елмаерга кирәк. Тикшерүләр гап-гади елмаюның могҗизага тиң көче барлыгын күрсәткән. Җиһаз аркылы карасаң, елмайганда кешенең биокырындагы "кителгән” нурлар үз хәленә кайта икән. Мәсәлән, балага күркәм елмаю белән елмаеп, бераз мактап эндәшсәң, экранда бөтенләй башка сурәт барлыкка килә.

"Үз балачагыгызны искә төшерегез”

Тәҗрибәле педагог шулай ук мөһим фактлар китерде: Америка галимнәре тарихтагы дөньякүләм мәгълүм шәхесләрнең тәрҗемәи хәлен өйрәнгән һәм аларның күбесе гадәттән тыш сәләтле түгел, ә гадәти кешеләр булуын ачыклаган. Әмма ләкин әйләнә-тирәләрендә аларның кабатланмас һәм даһи кеше икәнләрен тәкрарлап торучы кеше булган. Ул аңа һәрдаим: "Син булдырачаксың!” — дип торган. "Ә хәзер үз балачагыгызны искә төшерегез. Сезнең тормышыгызда шундый кеше булдымы?” — дип мөрәҗәгать итте педагог ата-аналарга. Уйлап карыйк әле, әгәр якыннары  ышыныч белдерсә, даһи, һич югы яхшы, уңышка ирешкән кешеләр күбрәк булыр иде дә бит. Әгәр гап-гади хакыйкатьне – сүзнең көчен  белсәләр, ата-аналар да тәрбия эшендәге күпме хатаны читләтеп үтәр иде. Язучы Вадим Шефнер әйткәнчә: "Сүз белән үтереп тә, коткарып та, үз артыңнан полклар ияртеп тә була…”

Сөйләшү тәмамланганнан соң да, ата-аналарыбыз таралышырга ашыкмады, аларның лекторларга, белгечләргә бирәсе сораулары, ачыклыйсы мәсьәләләре шактый иде. Димәк, яхшы әти-әни булырга теләк зур. Өйрәтергә һәм өйрәнергә генә кирәк!

 Ата-анага нәрсә комачаулый?

  • Сораштырулар күрсәткәнчә, ата-аналарның күбесе бала тәрбияләү эшендә, гаиләдәге мөнәсәбәтләр түгел, дәүләт сәясәте, икътисады комачаулый, дип саный.
  • Әти-әниләр иң зур каршылыкны матди хәлдә күрсә, 14-15 яшьлек мәктәп укучыларының 60-70 проценты аны "гаиләдә аңлашу юк” дип билгеләгән.
  • Балалар да, ата-аналар да бер фикердә уртак: "Гаиләдә үзара аралашу өчен вакыт җитми”.